źródło: https://wp.pl.aleteia.org/wp-content/uploads/sites/9/2020/07/swiety-stanislaw-bitwa-pod-grunwaldem.jpg?w=960&q=75

 

Gdyby w „Familiadzie”, którą każdy chyba choć raz oglądał, pan Karol zadał pytanie o nazwisko najbardziej znanego polskiego malarza, to podejrzewam, że okazałoby się, że co najmniej 80 na 100 osób wskazałoby Matejkę. Taką tezę wzmacniają również internetowe rankingi. Matejko bije wszystkich na głowę.

Gdyby jednak zadać pytanie, kto według Matejki sprawił, że Polacy wygrali bitwę pod Grunwaldem, to przypuszczam, że prawidłowych odpowiedzi nie padłoby nawet 20 na 100. Wiem, bo zadałem to pytanie podczas prelekcji we wrocławskim Karmelu. Wszyscy idąc śladem historycznej racjonalności odpowiadają, że król Jagiełło i książę Witold, Polacy, Litwini. Ojciec Antoni rzucił przytomnie, że wygrali „nasi”. I była to najtrafniejsza odpowiedź, pod jednym wszakże istotnym warunkiem, że wypowiedział słowo „nasi” wielką literą – „Nasi”.

Z taką odpowiedzią Jan Matejko mógłby się zgodzić, gdyż wspólnotę narodową traktował jak żaden inny rodzimy artysta, jako głęboką i nierozerwalną więź ludzi żyjących z dziełami i duchowością tych, którzy już dawno odeszli, lecz swoim działaniem wyjednują Nam łaski w niebie. Piszę „Nam” bo Matejko rozciągał pojęcie „Wspólnoty” nie tylko na malowaną przez siebie przeszłość, lecz także na doświadczaną przez niego teraźniejszość i na przyszłość.

Znakiem zwyciężającej „Wspólnoty” na obrazie „Bitwa pod Grunwaldem” jest postać św. Stanisława.

Było o tym całkiem niedawno dość głośno, bowiem alarm dotyczący usunięcia świętej postaci z obrazu Matejki podniósł znany budowniczy narodowej wspólnoty – Robert Bąkiewicz. Uczynił to jednak w sposób niefortunny, bowiem upomniał się o obecność na Matejkowskich polach Grunwaldu, nie postaci świętego Stanisława, lecz Matki Boskiej. Bezlitośnie wyszydzały tę pomyłkę postępowe media, tłumacząc, że na obrazie mistrza Jana nigdy Najświętszej Panienki nie było (prawda), nie usunięto świętej postaci z obrazu lecz z wizualizacji (prawda), a ona z kolei powstała aż 14 lat temu (prawda). Na dodatek wpis Bąkiewicza osiągnął ponad 300 000 wyświetleń i stał się okazją do wspólnotowego wzbudzenia ogromnych emocji wymieszanych z błędnym zrozumieniem faktów.

Wydźwięk materiału przygotowany przez TVN24 był truimfalno-druzgocący. Bąkiewicz to nieuk, większość oburzonych to takie same nieuki jak Bąkiewicz i po co cały ten raban, skoro sprawa dotyczy nie samego obrazu, lecz jakiejś pokrytej 14 letnim kurzem wizualizacji, o której zgrabnie dano się wypowiedzieć pani Monice - pracownicy Muzeum Narodowego:

„Opublikowany przed laty film, zainspirowany obrazem "Bitwa Pod Grunwaldem", konsekwentnie kładzie nacisk na jedną z wielu warstw znaczeniowych dzieła Jana Matejki: skupia się na wątku historyczno-militarnym. Materiał z założenia więc nie jest wiernym odwzorowaniem obrazu, lecz jego interpretacją”.

Ten przedziwny epizod z udziałem pana Roberta, odsłonił nam ogrom zbiorowej ignorancji dotyczący najbardziej przecież znanego Polakom obrazu, najbardziej przecież znanego polskiego malarza.

Przy okazji jednak pokusie zabrania głosu nie oparła się pracownica muzeum i dzięki temu wiemy, że nie liczy się wierne odwzorowanie obrazu, lecz jego twórcza interpretacja, której historyczno-militarny charakter, wyklucza umieszczanie na niebie postaci świętych.

Charakter działań Bąkiewicza i komentarz pracownicy muzeum idealnie wpisują się dzisiejszą rzeczywistość. Pierwszy ładuje armatę nie sprawdzając, czy to co wkład do lufy nie rozwali przypadkiem działa z obsługą. Komentarz pracownicy muzeum studzi emocje i próbuje je przekierowywać na pola historyczno-militarne, czyli te, z których tak chętnie czerpią rekonstruktorzy.

Prawdziwy cud, że na wizualizacji 3 D ocalała włócznia św. Maurycego, której z historyczno-militarnego punktu widzenia na polu bitwy zdecydowanie być nie powinno. Mistrz Matejko pośmiertnie udowadnia więc, że muzealnicy to takie same nieuki jak Bąkiewicz i o prawdziwej treści obrazu nie mają zielonego pojęcia.

Niestety działania i wyjaśnienia „strażników pamięci” dotyczące dzieł Matejki mają długą i bardzo podłą tradycję. Korzeniami sięga ona bardzo głęboko. Moim zdaniem najbardziej drastyczna ingerencja w wymowę dzieła artysty dotyczyła usunięcia z ramy „Hołdu pruskiego” napisu mieszczonego na zwieńczeniu ramy zaprojektowanej przez Mistrza, napisu który brzmiał: „Si Deus Nobiscum quis contra nos!” (Jeśli Bóg z nami któż przeciwko nam). Gdybym zapytał wszystkich to czytających, jak datowaliby moment anihilacji tego przesłania, to większość obstawiałaby czasy komuny. Być może niektórzy skłanialiby się do okresu międzywojnia, który to z racji ideowych wynaturzeń, z pojmowaniem roli Bożej Opatrzności, potrafił być również mocno na bakier.

Napiszę dziś tylko tyle – takie próby datowania są błędne.

Niewątpliwie mamy do czynienia ze świadomą, celową i bezczelną manipulacją przesłania dzieł Jana Matejki. Badacze jego twórczości mieniący się tytułem historyków sztuki, także nie opierają się pokusom ewidentnego fałszowania prawdy o malarskim geniuszu. Jarosław Krawczyk – autor jednej z najlepszych książek objaśniających źródła i inspiracje wielkiego artysty nie oparł się przedziwnej pokusie nazwania Matejki historycznym nieukiem. Oto fragment wywiadu, którego naukowiec udzielił przedstawicielowi PAP przed paroma laty (2018):

„PAP: Matejko często jest oskarżany jest o instrumentalne wykorzystywanie historii. Wydaje się jednak, że miał rozległą wiedzę historyczną. Czy moglibyśmy się pokusić o zrekonstruowanie jego biblioteki dzieł historycznych?

Dr Jarosław Krawczyk: Zrekonstruowanie jego biblioteki jest bardzo proste. Powinna być tam tylko „Kronika” Jana Długosza w tłumaczeniu Karola Mecherzyńskiego. Nie przypominam sobie, żeby Matejko czytał coś więcej. Być może fascynowały go również kazania Piotra Skargi.

Matejko był człowiekiem raczej słabo wykształconym, nie miał większego zamiłowania do literatury. Warto zauważyć, że malując swój piękny i efektowny autoportret do tradycyjnych atrybutów malarstwa – pędzla i palety – dodał foliał księgi historycznej, którą było oczywiście dzieło Jana Długosza”.

Po lekturze takiego fragmentu, aż ciśnie się pytanie, jak na podstawie kazań Skargi i dzieł Długosza, który zmarł w roku 1490, mógł Matejko umieszczać na swych obrazach setki konkretnych historycznych postaci, których życiorysy wychodzą poza XV wiek. Dodajmy, że często nie byli to bohaterowie powszechnie znani, a sekretarz Matejki musiał robić do wielu dzieł szczegółowe opisy, by publiczność wiedziała kto jest kim. Skąd się zatem brała ta konkretna historyczna wiedza, jeśli przyjąć za prawdę, że Matejko nic nie czytał i był słabo wykształcony?

Czy nie mamy prawa zapytać przy okazji, o to czy pan doktor, który jest zapewne w swoim mniemaniu oczytany i dobrze wykształcony nie wciska nam logicznego oksymoronu, zwanego potocznie kompletną lipą?

Matejko i jego obrazy nie miały i nie mają szczęścia nie tylko do muzealników, historyków sztuki, lecz także do popularnych w swoim czasie autorów. Co prawda dla Waldemara Łysiaka zapanowały ostatnio czasy wyraźnie nieswoje, ale wydaje się, że mocno on na taki stan czasów, zapracował. Oto w rozdziale dotyczącym „Stańczyka w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieść przychodzi o utracie Smoleńska” zamieścił on taki fragment mówiący o Matejce i jego pierwszym wielkim historycznym obrazie, trafnie objaśniając, że utarta Smoleńska nastąpiła w roku 1514:

„… bal na polskim dworze królowej Bony nie mógł się wtedy odbyć, gdyż Włoszka Bona Sforza przyjechała do Polski i zaślubiła monarchę polskiego cztery lata później (1518). Czy więc Matejko się „kropnął” zrobił nazewniczy błąd? Nie sądzę. Często dawał syntezy wydarzeń, zbitki faktów, które naukowo (…) rzecz biorąc nie miały miejsca, gdyż nie chciał robić pędzlem fotografii, tylko ukazywać milowe, symboliczne głazy dziejów (…).

Czasami zarzucano mu te rozbieżności faktograficzne, nie pojmując, że syntetyzował/synkretyzował gwoli zwiększenia i usymbolicznienia siły przekazu. Czy robiono też zarzut wobec długiego podpisu na szkicu do „Stańczyka”? Być może, lecz ja nie znam takiej krytyki. Komuś pewnie jednak coś tu nie grało, bo inaczej skąd by się wziął u Feliksa Kopery passus (1929), że ten bal Bona urządziła roku 1533? Czy to próba ratowania rzekomego błędu Matejki? Jeśli tak, to niefortunna, bo 1533 ze Smoleńskiem nie miał nic wspólnego. Pomimo wszystko sądzę, że dawanie dzisiaj „Stańczykowi” pełnego tytułu – z tym „balem u Bony”- nie jest konieczne, bo wprowadza trochę zamieszania”.

Jeśli dobrze czytam i rozumiem, pan Waldemar przyznaje się tu, że obrazu nawet pobieżnie nie przestudiował i być może do tej pory nie wie, że Stańczyk na obrazie przeczytał list z 1533 roku (bo taka data na nim widnieje).

Pokusie odhaczania historycznych błędów popełnionych przez Matejkę nie oparł się także profesor Andrzej Nowak, wytykając Matejce, że pełny tytuł obrazu o Stańczyku jest mylący

„pełny tytuł słynnego, namalowanego w roku 1862 obrazu jest nieco mylący „Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieść przychodzi o utracie Smoleńska”.

Cóż, pójdę dalej – on nie jest według mnie „nieco” mylący, on celowo epatuje i to niejednym błędem.

Pan profesor wytknął także błędne datowanie przygód Kallimacha z Janem Olbrachtem:

„miłosne” awantury Olbrachta w Krakowie z przełomu 1497 i 1498 roku przedstawił na jednym ze swych mniej znanych obrazów sam mistrz Matejko. Niezbyt to precyzyjna wizja, bowiem obraz zatytułowany został „Nocne przygody Jana Olbrachta z Kallimachem”, podczas gdy włoski doradca króla w czasie owych „przygód” Olbrachta z mieszczką krakowską, Wąsówną, już od roku nie żył”.

Pan profesora nie zastanowiła jednak ta pomyłka. Otóż umieszczając owe nieprecyzyjne daty nie dochodzi do refleksji, że odzwierciedlają one czas tragicznej wyprawy na Bukowinę i czas przełykania bolesnych jej skutków. Jeśli ową wyprawę potraktujemy jako skutek fatalnych w skutkach „miłosnych” (raczej nie sensie przenośnym niż dosłownym) przygód Olbrachta z Kallimachem to aluzja będzie aż nadto czytelna. Bolesne skutki nocnego wypadu dotyczą na obrazie Matejki króla Olbrachta. Gdy to sobie uzmysłowimy to przekonamy się, że owe historyczne pomyłki są raczej przemyślnymi konceptami prowadzącymi nas do głębszej refleksji nad sensem obrazowanego przez Matejkę wycinka dziejów.

Dobrze, ktoś zapyta, ale do czego tak naprawdę odnosi się ta data z obrazu o Stańczyku podkreślona zapisem z listu i pojawiającą się w oknie kometą, która świeciła nad polskim niebem w roku 1533. Próbowałem tę tajemnicę wyjaśniać na różne sposoby. Jednak wynikiem głębokich przemyśleń, popartych także bardzo ważnym przesłankami jest taka oto konkluzja.

Źródło inspiracji musiało w sposób niejednoznaczny i zagadkowy odnosić się do roku 1533 i do kryjących się pod tą datą wydarzeń, które nieodwracalnie odmieniły świat. Dotarcie do prawdziwej daty wydarzenia wcale nie było proste, gdyż wymagało wybitnej spostrzegawczości i znajomości historii. Mało tego, źródło musiało dotyczyć wydarzeń dramatycznych, które można określić bądź wielkim historycznym grzechem, bądź „rozmarnieniem wielkich darów Bożych”.

Oto obraz, który moim zdaniem stał się inspiracją dla Matejki. Obraz, który zapoczątkował cykl podsuwanych nam poprzez Mistrza celowo popełnianych „błędów”, które miały prowadzić do rozwiązywania zagadek przeznaczonych jedynie dla tych najbardziej dociekliwych.

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ambasadorowie

Innymi słowy, Stańczyk na balu Bony i smutek na wieść o utracie Smoleńska, to opowieść dla prostaczków i przykre, że tak wiele tęgich umysłów na owym poziomie refleksji pozostało. Ujmując to za pomocą dobrze tu znanych porównań, większość z naukowców weszła do studni prowadzącej do skarbu templariuszy i wyszła na poziomie pierwszej napotkanej odnogi zakończonej śmiertelną pułapką. Prawdziwy skarb spokojnie tkwił tyle, że głębiej.

Tak właśnie - głębi sensów Matejkowskich wizji należy szukać wgryzając się mocno w prawdziwą historię. Najważniejszym przewodnikiem po jej królestwie był dla Matejki Józef Szujski. Przykro powiedzieć, ale pan doktor Jarosław Krawczyk dobrze tę prawdę rozpoznał i nawet ją zawarł w swych książkach o Matejce, tyle że były one pisane pod koniec XX wieku. Dlaczego w nieelegancki sposób wyparł się tej prawdy w roku 2018, mogę tylko domniemywać.

Szanowni Państwo, celowo niektórych wątków dziś tu zarysowanych nie kontynuuję. Potraktujcie ten tekst jako zaproszenie na wykład konferencyjny, który jeśli da Bóg odbędzie się w Kurozwękach. Tam dowiecie się kiedy z ramy „Hołdu” zniknął Bóg i jakie jeszcze przesłanki świadczą o tym, że dla Matejki inspiracją stał się obraz „Ambasadorowie” i przebogata i kompletnie nieznana nam twórczość Józefa Szujskiego, którą jeśli dobrze zgłębimy, wyjaśni nam większość konceptowych błędów "popełnionych" przez Wielkiego Mistrza Jana.

Tytuł wykładu już znacie:

Matejkowski koncept "błędu" jako drogowskaz do historycznych prawd Józefa Szujskiego

Raz jeszcze zapraszam.

 

 

 

 

---

tagi: smoleńsk  konferencja  józef szujski  jan matejko  stanczyk  1533  zagadki  koncept błedu  ambasadorowie  hans holbein 

	Alfatool
	29 sierpnia 2024 17:35

30     1363    10 zaloguj sie by polubić