tekst ósmy z 23 marca 2024 r.

 

Sergiusz Michalski, Protestanci a sztuka. Spór o obrazy w Europie nowożytnej, Warszawa 1989, PWN, nakład 2750+250 egz., s.371

 

Gdy widzimy nagą niewiastę pod drzewem, na którym rosną jabłka, to czujemy, że zaraz wydarzy się coś niedobrego. Kogoś wkrótce czeka poniewierka, ból, głód i inne klęski, bowiem ten ktoś straci za chwilę swojego dobroczyńcę i rozleci się cała rajska harmonia i beztroska.

No nie!, wrrrrrróć! Tak mi się zdawało, stąd ta liczba mnoga, że niby MY widzimy… Trzeba z takimi uogólnieniami uważać, bo nie wszyscy widzą to samo i tak samo. Dotyczy to oczywiście w pewnej mierze różnicy oglądu między panami a paniami, a zwłaszcza z paniami z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdyż one stojąc pod obrazem takim jak ten wyżej, widzą zdecydowanie co innego. Mało tego w dużej mierze mają rację, bo oto za chwilę się okaże się, że jestem zwykłym wiejskim prostakiem, który pomylił biblijną Ewę z mitologiczną Wenus. Posłuchajmy, co w obrazie Cranacha dostrzegła pani Małgorzata Żak-Kulesza dzieląc się swymi spostrzeżeniami w niezbyt długim, a jakże kontrastującym z mym oglądem sztuki, artykule noszącym intrygujący tytuł: „Czy naga Wenus Lucasa Cranacha Starszego jest tylko glamour. Sens obrazów Cranacha wobec dawnego rozumienia piękna, miłości i uroku”.

Sami widzicie jaka przepaść zieje w naszym osobistym oglądzie obrazu. Ja wyjeżdżam z kłopotami, od których anielsko wyglądający, acz na pewno nie rozanielony, biedny skrzydlaty karzełek, aż chwyta się za głowę, a pani Małgosia z pięknem, urodą i nie do końca przeze mnie przyswojonym słowem „glamour”.

Tak oto zaczyna się wywód pani Małgorzaty:

„Uroda Wenus i symbolika jej cielesności wielokrotnie odzwierciedlona przez artystów w sztuce różnych epok i nurtów czyni z wizerunku bogini uosobienie ponadczasowej miłości i piękna, doskonałości ciała oraz ducha. Miłość uobecniona przez Wenus raz postrzegana jest jako stan duchowej pełni oraz szczęścia i jego wiecznego trwania. Innym razem symbolizuje uczucia ziemskie, cielesne pragnienia, które są znacznie mniej trwałe. XVI-wieczny malarz niemiecki Lucas Cranach Starszy (1472–1553), artysta Renesansu Północnego, humanista związany z dworem elektorów saskich i wierny przyjaciel Marcina Lutra oraz Filipa Melanchtona, wykonał ponad dwadzieścia wizerunków Wenus”. Cielesności bogini nadał specyficzny rys, charakterystyczny dla jego malarstwa i prezentujący Cranachowską kategorię glamour. Wizerunek Wenus, jej uroda i wdzięk, jakie emanują z nagiego ciała bogini, tworzą efekt glamour”.

Taki krótki fragment, a tyle treści - dowiadujemy się, że twórca przyjaźnił się z luminarzami reformacji. Nie wiedzieć czemu, ten zdolny malarz, będąc przyjacielem takich tuzów nie wpadł na to, że może ich stracić paroma ruchami pędzla. Dość ryzykownie założył, że gościom, którym nie pasowały figury zapiętych po tak zwaną koloratkę świętych, zupełnie nie będzie przeszkadzać malowana przez niego golizna. Domyślam się, że nie przeszkadzała, bo oprócz zamiłowania do reform, Luter i Melanchton byli zapewne admiratorami „miłości, piękna i doskonałości ciała oraz ducha”. Domniemywam, że podobna, tyle że tym razem, autoadmiracja zaprowadziła Lutra do pozowania Cranachowi do portretu. Widocznie uznał, że jako model nie jest pozbawiony „piękna, doskonałości ciała i ducha”. Luter uznając to i pozując, okazał jednocześnie swą nadzwyczajną skromność, gdyż stwierdzał tym samym, że jego duchowa doskonałość, która jest przecież niezbędną cechą świętości nie jest na tyle wielka, by go za świętego uznawać. Gdyby zakładał, że świętym zostanie, to znając tak zwane reformacyjne realia i praktykę musiałby wziąć pod uwagę (patrz część pierwsza cyklu), że jego portret zostanie poszatkowany, albo spalony na stosie przez obrazoburczych fanatyków. Można więc rzec, że Luter był piękny, doskonały, cnotliwie szczerozłoty, a przy tym jednak bardzo skromny.

Jak widzicie wiejska logika prowadzi do zupełnie niespodziewanych charakterystyk i konstatacji. Ale, żeby coś jej (tej logice) mogło podlegać, musi ona polegać na pełnym i podobnym zrozumieniu pojęć. Tak przynajmniej to działa w mojej wsi. Niestety takowemu zrozumieniu wymykało się używane nad wyraz często i nie do końca zrozumiane przeze mnie słowo „glamour”.

Postanowiłem, że słowu "glamour" się trochę bliżej przyjrzę, bo w końcu Cranach machnął ze dwadzieścia Wenusek-nagusek, więc warto by było zawiesić oko na kolejnej z Wener i dowiedzieć się o czym to, pani Gosia mówi.

Zarzuciłem na internetową głębię pytanie: „co to znaczy, że coś jest glamour”?

Wyłowiłem taką oto zdobycz :

„Glamour dość trudno dokładnie przetłumaczyć, jednak jest to słowo określające urok, splendor, przepych i bogato wyglądające wnętrza. Współcześnie glamour jest jednym z popularniejszych trendów. Jest stylem eklektycznym, który charakteryzuje się łączeniem przedmiotów i akcentów pozornie bardzo od siebie dalekich”.

Ja rozumiem „urok” ale gdzie tu splendor, przepych, a zwłaszcza bogate wnętrze, gdy ja dostrzegam zdecydowane ubogo przybrane zewnętrze. Widok kolejnych cranachowych Wener nieodparcie kojarzył mi się ze sztaudyngerowską fraszką „Naga - to ona nie była wcale, Miała pończochy i korale!” Statystycznie rzecz ujmując w większości przypadków cranachowa Wenera odsłania jedynie piersi, a inne jej atrybuty oglądamy zazwyczaj przez coś na kształt utkanej i zupełnie przejrzystej folii. Oczywiście użyłem tego określenia w sposób prostacki i daleki od pojęcia "glamour".

No i właśnie tu dochodzimy do skrytego wcale nie tanią folia, lecz drogim tiulem tak zwanego sedna! Bo co prawda cranachowe Wenery pończoch i korali nie nosiły, ale to przede wszystkim wszelkich innych "wenusjańskich rekwizytów" dotyczyło użyte przez panią Małgorzatę słowo „glamour”. Co prawda przyplątało się ono najprawdopodobniej do rodzimego słownika z języka angielskiego, w którym określa wywodzący się ze Stanów Zjednoczonych styl bogatego dekorowania wnętrz.

Warto dodać, idąc za wiedzą z językowego poradnika, że w słowniku Kopalińskiego nie ma hasła „glamour”, lecz jest „glamo(u)r girl” z wymową bliską angielskiej a nie francuskiej. Jest to „kobieta (aktorka, modelka) pełna osobistego uroku i wdzięku, połączonego ze szczególną atrakcyjnością fizyczną i seksualną”.

No to jesteśmy, że tak to ujmę w domu. Bo u Cranacha mamy urocze modelki. „Szczególną atrakcyjność fizyczną i seksualną” też tu wszyscy odnajdą, zwłaszcza wtedy, gdy będą mieli możliwość zaakcentowania dowolnego słowa z użytej tu frazy. Pozostaje jeszcze owo „bogactwo”. I pani Małgorzata nam tłumaczy, że w tej kwestii jest dokładnie tak jak z tym moim Lutrem – on był piękny doskonały, a jednocześnie skromny, a w przypadku rekwizytów noszonych przez cranachowe Wenuski jest dokładnie odwrotnie – niby ubogo, niby nic, a jednak jest na bogato. Poczytajmy:

„Wśród wizerunków Wenus wyróżniają się te, na których bogini nosi kapelusz z dużym rondem obszyty piórami strusimi lub czaplimi. Co było wówczas bardzo ozdobnym nakryciem, ale też odważnym, postrzeganym w kategoriach frywolności. Wenus Cranacha noszą na szyi złote kolie, zwane też alzbantami (od niem. Halsband), które ściśle otaczają szyję, są wysadzane perłami i kamieniami szlachetnymi oraz emalią. Ten typ biżuterii występuje na licznych wizerunkach kobiet autorstwa Cranacha, które należą do warstwy arystokratycznej. Ich biżuteria oraz nakrycie głowy są analogiczne do tych, jakie prezentuje Wenus. Szyję bogini okalają także liczne łańcuchy i wisiory, które należały do modnych wówczas ozdób”.

Patrząc na powyższy obraz i musimy przyznać pani Małgorzacie rację – biżuteria prima sort, a z Łukasza prawdziwy mistrzunio, bo połączył, że pojadę starym kodem, erę „starą żytnią z nową żytnią”. Niby mitologiczna Wenus, a jednak z krzyżem na piersi. Ot taki wielki estetyczny przełom w stylu glamour, który to trend uwielbiał przecież łączyć gadżety z różnych epok i stylistyk.

Co ważne – reformacyjni, zdawałoby się purytańscy przyjaciele Cranacha, także przeciw takiemu zestawieniu, rewolucyjnych armat nie odpalili i obraz nie niepokojony przez obrazoburcze hordy dotrwał nie oszpecony aż do dziś. Okazuje się również, że rzeszowskie zestawienie pomnikowego żeńskiego organu z herbowym krzyżem (o których była mowa w drugiej części cyklu) nie powinno budzić większych emocji, czego dowodzi realizacja sprzed pięciu wieków. Myślę, że przypomina ona pod jeszcze jednym względem podkarpacki monument Mariana Koniecznego. Wszak obrazy Łukasza Cranacha Starszego to także pomnik czynu rewolucyjnego, co prawda o mniejszych rozmiarach, ale ze stojącym za nimi wielkimi zamierzeniami, którym się przyjrzymy w kolejnym odcinku cyklu, w którym się także okaże, czy moje przeczucia dotyczące kobiet stojących pod jabłonią nie były jednak mocno zasadne.

Pomoże mi w tym kilkoma soczystymi cytatami książka Sergiusza Michalskiego, która ukaże jeszcze kilka istotnych spraw od tak zwanej gołej pupy strony.

C.D.N.

Tu link do innych ciekawych książek z biblioteki Betacoola, sprzedaż których pomaga Władkowi - Magistrowi Sztuki, którego satn zdrowie na razie bardzo go od tej sztuki oddala.

Cykl Requiem dla błazeństwa:

Requiem dla błazeństwa. Część 1 - Od przypadku do przypadku, aż do Znaku

Requiem dla błazeństwa. Część 2 - O przekleństwie rzeźby wiecznie żywej

Requiem dla błazeństwa. Część 3 - Lustra i znaki

 

---

tagi: reformacja  luter  glamour  kul  rzeszów  obrazoburstwo  sergiusz michalski  marian konieczny  nagość  lucasz cranach starszy  golizna  małgorzata  małgorzata żuk-kulesza 

	Alfatool
	22 marca 2024 10:57

25     965    9 zaloguj sie by polubić