tekst szósty z 15 marca 2024 r.

Warszawa. Pomnik Jana Matejki - fragment

źródło: http://www.polskaniezwykla.pl/pictures/original/277899.jpg

      

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jan Matejko - hołd pruski - fragment

źródło: https://s.ciekawostkihistoryczne.pl/uploads/2019/07/Prussian_Homage_Stanczyk.jpg

 

Sergiusz Michalski, Protestanci a sztuka. Spór o obrazy w Europie nowożytnej, Warszawa 1989, PWN, nakład 2750+250 egz., s.371

Mirosław Słowiński, Błazen. Dzieje postaci i motywu, Poznań 1990, Wydawnictwo Poznańskie, nakład 2850+150 egz., s. 344

 

Jak pamiętają uczestnicy pierwszej lekcji z cyklu „Requiem dla błazeństwa” wywód kończył się obrazem ze zbliżeniem dłoni Stańczyka z „Hołdu pruskiego” autorstwa Jana Matejki. Jak mówią - „uderz w stół a nożyce się odezwą”. Przy okazji zaboli też dłoń - i tak się poniekąd stało. Okazało się, że dłoń Stańczyka z obrazu mistrza Jana kogoś bolała. Doprecyzujmy – kogoś uwierało ułożenie jednej z błazeńskich dłoni.

Zwrócił mi na to tuż po opublikowaniu pierwszej części cyklu, pewien bystry uczestnik wrocławskiego wykładu o Matejce, przesyłając mi zdjęcie detalu z pomnika Jana Matejki w Warszawie. Gratuluję, bystrego oka, dziękuję i pozdrawiam.

I tak oto mamy kolejną odsłonę dobrze znanej nam z dzieciństwa zabawy polegającej na wskazaniu szczegółów, którymi różnią się dwa obrazki, ten mistrza Jana i ten… Mariana.

Autorem projektu pomnika Matejki w Warszawie jest nieżyjący już, lecz nie dający o sobie zapomnieć rzeźbiarz, którego realizacje ubogacają co najmniej trzy kontynenty. Oprócz wielu rzeźb rozrzuconych po nadwiślańskiej części Europy, zaprojektował on bowiem pomnik Kościuszki w Filadelfii, a także współtworzył monument Chwały i Męczeństwa w Algierze.

O międzynarodowym uznaniu twórcy niech świadczy fakt, że rzeźbiarz był honorowym członkiem Akademii Sztuk Pięknych ZSRR.

Mowa o Marianie Koniecznym - artyście, którego twórczość od kilku ostatnich dekad budzi niesamowite emocje. Nie ma co ukrywać, że pojawiły się silne tendencje do eliminowania jego dzieł z przestrzeni publicznej. Warto tylko wspomnieć o pomniku wodza rewolucji w Nowej Hucie i pomniku wdzięczności armii radzieckiej w Częstochowie.

Demontaż pomnika „wdzięczności”  w Cżestochowie źródło: http://www.staraczestochowa.pl/index.php?Demonta%C5%BC%20Pomnika%20Wdzi%C4%99czno%C5%9Bci%20Armii%20Radzieckiej%20w%20Cz%C4%99stochowie&www=Modules/stary-dokument&akcja=staredokumenty&katg=pca&id=798

Jak wielu z Was wie i równie wielu się domyśla nie były to jedyne problemy z monumentalną twórczością pana Mariana. Można rzec, że stał się on w jakimś sensie twórcą przeklętym, choć chyba bardziej w sensie klęcia na wymyślność połączeń symboliczno-geograficznych. Pomnik Lenina w Nowej Hucie!, pomnik „radzieckiego wyzwalania” ulokowany w będącej symbolem obrony wolności Częstochowie!, no i ten największy monument, zwany przez rzeszowian mało bardzo mało pieszczotliwie "Wielką cipą", czyli pomnik „rewolucyjnych wyczynów” wzniesiony w rejonie gdzie większość ludzi rewolucję ma (a niech tam - pozostańmy w poetyce zaproponowanej przez lokalsów) dokładnie pośrodku południka wyznaczającego antypody narządów płciowych.

Wielka...źródło:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Revolution_Monument_in_Rzesz%C3%B3w_%28May_2023%29.jpg/800px-Revolution_Monument_in_Rzesz%C3%B3w_%28May_2023%29.jpg

 

Dzieje zmagań o ten postument przypominają walki w brodziku pełnym kisielu uatrakcyjniane kolejnymi przebierankami zespołów przystępujących do naparzanki, a to posłowie LPR, a to bernardyni, a to posłowie Lewicy, a to broniące wolności grzmienia i grzmocenia nosicielki piorunów, a to urzędnicy IPN. Dość powiedzieć, że próba gaszenia tego sporu nawet największą gaśnicą byłaby skazana na klęskę, z czego zdają chyba sobie świetnie sprawę nawet osoby mające takie ciągoty, będące na dodatek reprezentantami Rzeszowa i okolic.

Swoją drogą opis tych zmagań to materiał nie tylko na dokument, lecz na wielką panoramiczną kinową fabułę, która nie powstanie z tego choćby powodu, że musiała by to być panorama pionowa, by ogarnąć w kadrze główną bohaterkę, czyli tak zwaną „cipę”.

Sprawa wydaje się szczególnie zagmatwana, bowiem oprócz tendencji wyzwoleńczych dążących do oswobodzenia Rzeszowa od pomnika, pojawiały się również chucie do gmerania w symbolice obiektu, kto wie czy nie po to, by obdarzyć go swoistym immunitetem. Zerknijmy do Wikipedii:

„W 2000 prezydent Rzeszowa Andrzej Szlachta uzgodnił z Koniecznym pomysł zwieńczenia pomnika herbem miasta. Po przegranych 10 listopada 2002 wyborach ustępujący z urzędu Szlachta doprowadził do umieszczenia nowego elementu na pomniku. Dwustronna tarcza z uproszczonym krzyżem maltańskim o wysokości 3 m i szerokości 2,8 m, wykonana z blachy miedzianej (…), zawisła na stalowej ramie pomiędzy liśćmi laurowymi na pułapie 30,5 m”.

No i od tej pory pomnik czynu rewolucyjnego został udekorowany krzyżem. Może nie bez tak zwanej kozery, bowiem w części wikipedycznego wpisu dotyczącego symboliki monumentu, nawiązania religijne jak najbardziej się pojawiają:

„ Symbolika.

Awangardowy kształt wzbudzał od początku skojarzenia niezwiązane z oficjalną symboliką. W świadomości rzeszowian pomnik funkcjonuje pod popularną nazwą „Wielkiej Cipy”, która z uwagi na niecenzuralny charakter bywa skracana do „Wielkiej” lub zastępowana przez określenie „ośle uszy”. W 1988 właściwej nazwy pomnika nie znało 30% mieszkańców.

Autor pomnika, Marian Konieczny, oświadczył w 2014 i ponownie podczas spotkania w Rzeszowie w styczniu 2015, że inspiracją dla formy pomnika była mandorla jako starożytny motyw w sztuce sakralnej łączony z pierwiastkiem żeńskim, pierwotnie poprzez kult płodności. Kształt taki miał stanowić alternatywę dla fallicznych konotacji dominującego w sztuce pomnikowej obelisku.

W ocenie miejskiej konserwatorki zabytków Edyty Dawidziak warstwa znaczeniowa pomnika, obejmująca symbole zwycięstwa, solidarności, rewolucji czy walki w obronie kraju z okupantem, pozostawia szerokie pole do interpretacji”.

Moim zdaniem wypowiedź konserwatorki Edyty pozostawia szerokie pole które się nadaje do kompletnego zaorania, a nie do interpretacji. Istotniejsze wydaje się tu twórcze panaMarianowe nawiązanie do sztuki sakralnej, wypada bowiem objaśnić, że mandrola (z wł. migdał) to w malarstwie i płaskorzeźbie owalna aureola otaczająca postać Jezusa, czasem także postać Maryi.

Przyznam, że jeśli połączymy te wszystkie symboliczne nitki to można przyjąć za pewnik, że pan Marian chciał otoczyć boską aureolą czyn rewolucyjny. Niestety chyba niektórzy uwierzyli, że było zgoła (z akcentem na to ostatnie słowo) inaczej i że Konieczny chciał ów rewolucyjny czyn zepchnąć metaforycznie do tak zwanej czarnej dziury, czyniąc go tym samym odpowiednikiem męskiego narządu płciowego. Być może dlatego, a być może z powodu innych dziwnych przypadków, pan Marian Konieczny w tak zwanej postkomunie w miarę zwijania niektórych realizacji, szeroko rozwijał twórcze skrzydła.

I w roku 2015 roku, gdy bronił  pięćdziesięciotonowej materializacji symbolizującej pradawny pierwiastek żeński, był już mocno „zmigdalony” z tak zwaną monumentalnością kościelną, bowiem miał już w biogramie dwa pomniki papieskie, którym z racji krążącego nad panaMarianowym rzeźbami przekleństwem, również towarzyszyły wielkie turbulencje.

Realizacji w Leżajsku towarzyszyła pamiętna dyskusja o tym, czy osobie żyjącej powinno się stawiać pomniki.

Z dziełem pana Mariana wzniesionym w Licheniu kłopotów być może dlatego, że pomnik multiplikował problem leżajski i na pomniku znalazły się aż dwie żyjące postacie. Najkrócej jak można relacjonuje to wikipedia:

„W maju 2019, po ujawnieniu w filmie „Tylko nie mów nikomu” oskarżeń wobec księdza Makulskiego o kontakty seksualne z małoletnimi, pomnik, z polecenia marianów, zasłonięto tkaniną, a w czerwcu czasowo zdemontowano celem usunięcia z rzeźby postaci ks. Makulskiego. 12 lipca 2019 pomnik Jana Pawła II powrócił na miejsce bez ks. Makulskiego”.

Krążąc wokół dyskusji monumentalnych i epokowych, łatwo moglibyśmy przeoczyć dwa maleńkie szczegóły, które niepostrzeżenie przemknęły przez moją dzisiejszą odpowiedź. Oto bowiem delikatnie zarysowały się tu niektóre kwestie, zaznaczone w pierwszej części opowieści „Requiem dla błazeństwa” dotyczącej obrazoburstwa. Dotarliśmy bowiem do zasłaniania dzieł tkaniną, o czym pisał w swej książce Sergiusz Michalski, a przy okazji rzeszowskiego monstrum, pojawiło się porównanie go do oślich uszu, które z błazeńskiej ikonografii już znamy z drzeworytu zdobiącego antyreformacyjne dzieło Thomasa Murnera. Oczywiście powinniśmy założyć, że to dwa nic nie znaczące przypadki.

Zwróćmy również uwagę na fakt, że w trakcie dzisiejszego opowiadania o monumentach, zupełnie zniknęły nam sprzed oczu szczegóły, którymi powinniśmy się zająć, czyli kwestią, czym różni się Stańczyk z „Hołdu pruskiego” od wersji zaproponowanej nam przez pana Mariana.

Kolejnym zupełnym przypadkiem zlecenie na budowę pomnika pojawiło się w roku 1989, a więc w czasie, w którym ukazały się omawiane w części pierwszej książki panów Michalskiego i Słowińskiego.

Omawianiem kolejnych zbiegów okoliczności zajmę się wkrótce, rozpoczynając od próby rozpoznania kwestii, dlaczego Marian Konieczny w powodzi dosłowności i odtwórstwa towarzyszącej realizacji pomnika Matejki, tak twórczo powyginał dłoń błazna.

źródło:https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf77zvwfg38U4hWx6t5S7aUwGkC1Y_6Fbq70zkVUUCGNu63XoCqB9vmAm_oE5q_DQKWWZyi1Nf1qq162QpoSMzCRJqEyPD7sJfUbmQlyX-YLmVpqg2AdFUSnKNODTizwX6N8ltqQEkByk/s1600/matejko2.jpg

C.D.N.

Tu link do książki o błaznach, a tu do nie wznawianej książki Sergiusza Michalskiego.

Tu link do innych ciekawych książek z biblioteki Betacoola, sprzedaż których pomaga Władkowi - Magistrowi Sztuki, którego satn zdrowie na razie bardzo go od tej sztuki oddala.

Cykl Requiem dla błazeństwa:

Requiem dla błazeństwa. Część 1 - Od przypadku do przypadku, aż do Znaku

 

 

 

 

 

---

tagi: komunizm  papież  pomnik  rzeźba  matejko  stanczyk  błazen  częstochowa  rzeszów  marian konieczny  licheń  wielka cipa 

	Alfatool
	15 marca 2024 17:56

26     1007    12 zaloguj sie by polubić